تقریر درس خارج سیدنا الاستاذ آیت الله دیباجی مده ظله العالی موضوع قاعده این قاعده نسبت به این که درتمام ابواب فقه جارى است می توان استنساخ نمود که تنها درباب نماز جارى مى شود و درجریان آن در دیگر ابواب عبادات مورد اختلاف است. نسبت به این که اعم از شبهات حکمى، موضوعى است یا ویژه شبهات موضوعى، فقهااختلاف کرده اند که آیا در شبهات حکمى جارى است یا نه؟ مبانى قاعده اجماع پر واضح است تمام فقها براصل قاعده و فراغ اتفاق نظر دارند و تشکیک درآن دیده و شنیده نشده است. بنابراین اجماع، امرى قطعى است. نقد و بررسى: هرچند اصل اجماع، قطعى و غیر قابل انکار است، اما چنین اجماعى نمى تواند به عنوان دلیل مستقل به شمار آید زیرا اجماع، مستند به روایات است وهمه فقها به روایات استدلال کرده اند. پس اجماع یا قطعا مدرکى است یا احتمال مدرکى بودن آن مى رود. افزون بر این، برفرض تنزل، چون اجماع، دلیل لبى است و اطلاق ندارد، نسبت به قلمرو شمول قاعده اثر ندارد سیره عقلا بى گمان خردمندان درکارهاى دیگران در صورتى که عاقل و آگاه از چگونگى و مقدار کار باشند هنگام شک در صحت و بطلان، اصل را بردرستى و صحت مى گذارندزیرا ملاک، ازنظرخردمندان، این است که انسان به هنگام انجام کار توجه و دقت بیشترى دارد تا پس از آنازاین رو عقلا اصل عدم غفلت را به هنگام انجام عمل جارى مى دانند. براین اساس، اصل صحت و به عبارت دیگرقاعده و فراغ را نیز جارى مى دانند این اصل عقلایى از نظر شارع مقدس نه تنها ردع و نهى نشده بلکه به عبارت هاى گوناگون مورد تایید قرار گرفته است درروایت محمد بن مسلم آمده است: وکان حین انصراف اقرب الى الحق منه بعد ذلک »، () نماز گزار هنگام تمام کردن نزدیک تر به واقع است تا پس از آنبا دقت در این جملات، به خوبى روشن مى شود که اصل، عدم غفلت هنگام عمل یا پس از آن از نظر خردمندان مورد تایید و امضاى شارع است. بنابراین یکى از ادله قاعده و فراغ مى تواند سیره عقلا که مورد تایید و امضاى شارع است باشد نظرآیة لله العظمی بروجردى ایشان بحث سیره عقلا را جداگانه مورد بررسى قرار نداده است ولى از بعضى عبارات استفاده مى شود که سیره عقلا را نسبت به قاعده فراغ پذیرفته اما نسبت به قاعده نمى پذیرد. زیرا در مورد قاعده فراغ بر این باور است که بازگشت آن به قاعده اصالة الصحة است و ملاک آن جلوگیرى از اختلال نظام مى باشد که ازنظر عقلا امرى نادرست و مذموم است اخبار دلیل سوم براعتبار قاعده و فراغ روایات است، روایت محمدبن مسلم: عن ابی جعفر (ع) قال: کلما شککت فیه مما قد مضى فامضه کما هو هرگاه در چیزى که از آن گذشته اى شک کردى آن را همان گونه که هست بدان. ایشان این روایت را به عنوان روایت نهم که از محمد بن مسلم گزارش شده آورده و بر این باور است که مفهوم آن ویژه وضو و نماز نیست، بلکه دیگر موارد را نیز فراگیر است، هر چند از غیر عبادات باشد. پس این روایت درمبحث دایره و مشمول قاعده موثر است علاء بن رزین: عن محمد بن مسلم عن احدهما علیهما السلام قال: سالته عن رجل شک بعد ما سجد انه لم یرکع، قال: یمضى فی صلاته، () محمد بن مسلم از امام صادق (ع) و یا باقر درمورد مردى مى پرسد:که پس از سجده شک مى کند که آیا رکوع را انجام داده است یا نه. حضرت مى فرماید: نمازش صحیح است. آیة لله العظمی بروجردى این روایت را به عنوان روایتى که دلالت دارد برقاعده و فروعات آن گزارش کرده است با بررسی روایات و توجه به جمله یمضى » در هر روایات استفاده می شود که اگر نسبت به جزئى از اجزاى نماز شک شود درحالى که وارد جزء دیگر شده است، نماز صحیح است و این مدلول قاعده است قاعده و فراغ یکى هستند یا دوتا؟ برخى از فقها بر این باورند که قاعده و فراغ یک قاعده اند، از جمله مى توان از شیخ انصارى ، محقق نایینى و آیت الله بروجردی آیة لله خویى که در مقام ثبوت،استدلال کرده که مى توان دو قاعده را به یک قاعده ارجاع داد براین باور است قاعده فراغ به قاعده برمى گردد
قاعده ,مى , ,فراغ ,نسبت ,پس ,قاعده , و ,و فراغ ,نسبت به ,است یا
درباره این سایت